BA KHÍA CẠNH CỦA TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO

Trung
Th 5 25/07/2024

 

ThaiHaBooks- “Ba khía cạnh của triết học Phật giáo” sẽ được chia sẻ qua cuộc đối thoại giữa nhà sư Matthieu Ricard và nhà khoa học Wolf Singer.

Wolf: Cho đến giờ, chúng ta đã giải quyết ba khía cạnh của triết học Phật giáo; xin vui lòng góp ý nếu tôi hiểu lầm về một điều gì
đó. Một là vị trí triết học, liên quan đến mức độ nhận thức của Phật giáo — một vị trí rõ ràng là khá cơ bản và mang tính kiến tạo — quả
quyết rằng hầu hết những gì chúng ta nhận thấy bên ngoài tâm trí mình, đối với những người ngây thơ, chưa được rèn luyện, thì
cũng chính là những gì mà người ta đã trải qua với con mắt nội tâm như là mê lầm.

Khía cạnh thứ hai là niềm tin chắc chắn rằng có thể tinh chỉnh con mắt bên trong của một người thông qua rèn luyện để chủ yếu là
trải nghiệm những gì mà tâm trí của họ và thực tại mang lại.
Cuối cùng — dường như đây là điểm quan trọng nhất và cũng là hệ quả của hai điều trên — nếu mục đích thanh tẩy tâm trí của một
người đã đạt được và nhận thức không còn bị ô nhiễm bởi niềm tin sai lầm, thì người ta sẽ thay đổi những đặc điểm cơ bản tính cách của mình, và vì thế trở thành một người tốt hơn, có thể góp phần hiệu quả hơn trong việc giảm bớt đau khổ.

Do đó, triết học Phật giáo vừa có phần là một môn khoa học tinh vi về nhận thức, phần khác lại là một hệ thống giáo dục thực dụng.
Tuy nhiên, không giống như nhận thức luận của phương Tây, nó được xem là một môn học thực nghiệm thông qua thực hành và rèn
luyện tinh thần để làm rõ các điều kiện nhận thức của chúng ta và từ đó khám phá ra bản chất của thực tại: đầu tiên là tinh chỉnh chiếc
kính hiển vi bên trong của mình và sau đó là tìm hiểu về thế giới.
Khoa học phương Tây từ chối rằng có thể rút ra bất kỳ giá trị đạo đức nào hoặc hình thành các quy tắc ứng xử nào dựa trên những
quan sát của nó. Tất cả những gì nó tuyên bố là các lựa chọn đạo đức thường mang lại kết quả tốt đẹp hơn nếu chúng dựa trên bằng
chứng đảm bảo và được dẫn dắt bởi những lập luận hợp lý hơn là bởi niềm tin, sự mê tín hay giáo điều về ý thức hệ. Nó hứa hẹn thêm rằng đau khổ có thể được giảm bớt bằng cách xác định nguyên nhân của chúng và phát triển các công cụ để loại bỏ.
Triết học Phật giáo cũng tuyên bố áp dụng các tiêu chí của khoa học thực nghiệm, nhưng nó tiến thêm một bước nữa bằng cách hứa
hẹn rằng người ta có thể rút ra các giá trị từ thực tiễn của nó, rằng những người tu tập sẽ được biến đổi để tốt hơn, và sự đau khổ sẽ
được giảm bớt theo cách này.

Matthieu: Nói đúng lắm. Vâng, khía cạnh đạo đức được đưa vào trong toàn bộ những cách tiếp cận của Phật giáo bởi kiến thức được
sử dụng để giảm bớt đau khổ. Đối với điều này, người ta cần phân biệt các loại hành động, lời nói và suy nghĩ sẽ gây ra đau khổ từ
những người sẽ mang lại sự trọn vẹn và hạnh phúc. Không có thứ gọi là thiện và ác tuyệt đối, chỉ có những đau khổ và hạnh phúc mà
những suy nghĩ, lời nói và hành động của chúng ta mang lại cho người khác và chính bản thân mình.
Các giá trị cũng có thể liên quan đến sự hiểu biết chính xác về thực tại. Ví dụ, chúng ta sẽ nói rằng việc theo đuổi hạnh phúc vị kỷ là không phù hợp với thực tế bởi nó giả định rằng chúng ta có thể hoạt động như những thực thể trừu tượng, riêng biệt. Đó không
phải là trường hợp, mà cũng không phải việc của chúng ta. Chúng ta buộc phải thất bại trong việc theo đuổi đó. Trái lại, hiểu được sự phụ thuộc lẫn nhau của tất cả chúng sinh và hiện tượng là nền tảng luận lý để phát triển lòng vị tha và trắc ẩn. Nỗ lực đạt được hạnh phúc của mình và của người khác đồng thời sẽ có nhiều khả năng thành công hơn vì nó được hòa hợp với thực tại. Tình yêu vị tha phản ánh một số hiểu biết về sự phụ thuộc lẫn nhau sâu sắc của tất cả chúng sinh cũng như hạnh phúc của chúng sinh, trong khi sự ích kỷ làm trầm trọng thêm chủ nghĩa cá nhân và ngày càng nới rộng khoảng cách giữa người và người.

Wolf: Ngài nói rằng những thuộc tính tiêu cực này thực sự là những nhận thức bị lừa dối về thực tại. Vì vậy, ngài tranh luận, theo một
nghĩa nào đó, giống như Rousseau, thực tại đó là tốt trong bản chất của nó.

Matthieu: Thực tại không tốt cũng không xấu, nhưng tồn tại theo những cách có và không có giá trị trong việc nắm bắt thực tế. Những
cách khác nhau này mang lại những hệ quả: Một tâm trí không bóp méo hiện thực sẽ tự nhiên trải nghiệm sự tự do và lòng trắc ẩn nội tại
thay vì tham ái và hận thù. Vì vậy, đúng, nếu bạn hài lòng với cách mọi thứ thực sự biểu hiện thì bạn sẽ tự nhiên chấp nhận hành vi có
lợi cho việc giảm bớt đau khổ. Sự nhầm lẫn về tinh thần không chỉ là một bức màn che mờ sự hiểu biết của chúng ta về bản chất thực sự của vạn vật. Thực tế mà nói, nó cũng ngăn cản chúng ta trong việc xác định loại hành vi sẽ cho phép mình tìm thấy hạnh phúc và tránh xa khổ đau.

Wolf: Rõ ràng, nếu hành động trong sự đồng thuận với các điều kiện thực tế của thế giới, thì sẽ ít gặp rắc rối hơn vì sẽ ít mâu thuẫn và
xung đột hơn.

Matthieu: Đúng vậy. Đó là lý do vì sao việc điều tra bản chất của thực tại không chỉ là sự tò mò trí tuệ thuần túy: Nó có tác động sâu
sắc đến kinh nghiệm của chúng tôi.

Wolf: Do đó, người ta nên mài giũa các công cụ nhận thức của mình để nhận ra thực tại một cách chính xác hơn.

Matthieu: Nếu bạn nhận ra rằng thực tế là vô thường và phụ thuộc lẫn nhau, thì bạn sẽ chọn một thái độ đúng đắn và có nhiều khả năng
phát triển hơn. Mặt khác, như Rabindranath Tagore viết: “Chúng ta đã cảm nhận sai về thế giới và nói rằng nó lừa dối chúng ta”.

Wolf: Chúng ta cũng có thể diễn đạt điều này theo thuật ngữ của Darwin: Nếu mô hình thế giới của một người là đúng, thì họ sẽ trải
qua ít mâu thuẫn hơn, ít đưa ra những phán đoán sai lầm hơn, đương đầu tốt hơn với những ngụy biện của cuộc sống và giảm bớt đau khổ.
Vì vậy, người ta nên cố gắng để đạt được một mô hình thực tế của thế giới. Tôi nghĩ rằng tất cả các nền văn hóa đều có điểm chung là
mong muốn cố gắng tìm hiểu thế giới, nhưng động cơ và chiến lược thì khác nhau. Giảm bớt đau khổ chắc chắn là một mục tiêu, nhưng
ngoài ra cũng còn có những mục tiêu khác — những người biết kiểm soát tốt hơn về thế giới thì có thể thống trị những người khác hoặc
có quyền truy cập vào các nguồn tài nguyên. Những mô hình thực tế của thế giới tăng cường năng lực.
Một cách để thu được kiến thức là khoa học. Hệ quả của những hiểu biết sâu sắc có thể được làm rõ và nguyên nhân có thể được minh
bạch. Một nguồn kiến thức khác là kinh nghiệm tập thể. Những hiểu biết thu được theo cách này vẫn thường tiềm ẩn — người ta biết về
nó, nhưng nguồn gốc của kiến thức đó thì vẫn mờ mịt. Sau đó, có chiến lược mà ngài đã giải thích, đó là cố gắng sử dụng nội tâm và
việc thực hành tinh thần để tìm hiểu về tình trạng của một người.
Cuối cùng, phải có một chiến lược phát triển, thực dụng để đi đến những mô hình thế giới tốt hơn. Như những sinh vật sáng tạo, chúng
ta có nhiều tùy chọn để tưởng tượng và thử nghiệm các mô hình.

Sau đó, chúng ta có thể chọn những thứ phù hợp nhất với mình, tuân thủ những điều làm giảm bớt đau khổ và loại bỏ những thứ làm
tăng nó.
Matthieu: Điều này là rất quan trọng.
Wolf: Và chúng ta có thể tối ưu hóa mô hình của mình —
Matthieu: — thông qua việc phân tích thiền định, điều tra logic và nhận thức có giá trị. Quay trở lại giữa sự hiểu biết nội tại của mình
và được đối mặt với thế giới bên ngoài, bạn sẽ có thể tích hợp sự hiểu biết sâu sắc hơn này vào cách sống của bạn.
Wolf: Hàm ý sau đó là bộ não có thể tự áp đặt cho mình một quy trình rèn luyện để tạo ra những thay đổi lâu dài trong cấu trúc nhận
thức của chính nó?

Matthieu: Đó là lý do tại sao một sự hiểu biết lý thuyết đơn thuần sẽ không có tác dụng. Đào tạo bao hàm cả việc tu dưỡng lặp đi lặp lại
dẫn đến việc từ từ tái cấu trúc cách sống cũng như bộ não của bạn. Bạn cần có được một sự hiểu biết chính xác và sau đó trau dồi nó cho đến khi sự hiểu biết đó trở thành một phần của chính bạn.

Wolf: Thật thú vị khi điều tra làm thế nào quá trình này có thể bắt đầu. Có thể cần một người thầy nói với bạn rằng có một cái gì đó để
khám phá, hoặc có tồn tại hay không một động lực nội tại được xây dựng trong bộ não chúng ta, thúc đẩy ta tự khám phá và tự cải thiện?

Matthieu: Động lực nội tại khởi phát từ một khát vọng sâu sắc là giải thoát bản thân khỏi đau khổ. Khát vọng này, đến lượt nó, phản ánh
tiềm năng mà chúng ta có để thay đổi và phát triển. Một người thầy có trình độ đóng vai trò quan trọng trong việc chỉ ra và giải thích cho
chúng ta các phương pháp để đạt được sự thay đổi đó, giống như cách mà một thủy thủ, thợ thủ công hoặc nhạc sĩ giàu kinh nghiệm hướng dẫn những người muốn học hỏi những kỹ năng ấy là vô giá. Bạn có thể muốn phát minh lại bánh xe, nhưng thật là vô ích khi không tận dụng từ lượng kiến thức tích lũy khổng lồ của những người thành thạo nghệ thuật và kỹ năng của họ, chẳng hạn như những người leo núi đã leo lên những đỉnh núi cao nhất và những thủy thủ đã đi biển trong suốt 40 năm. Muốn học hỏi mọi thứ từ đầu mà không cần hưởng lợi từ sự khôn ngoan của người khác không phải là một chiến lược tốt. Nhiều thế hệ thủy thủ đã thử mọi cách để vượt biển và đã vẽ lại bản đồ nhiều nơi họ đã viếng thăm. Tương tự như vậy, khoa học chiêm niệm Phật giáo có 2.500 năm tích lũy kinh nghiệm thực nghiệm trong việc điều tra tâm trí, bắt đầu với Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Và sẽ thật ngớ ngẩn nếu ta bỏ qua nó.

Wolf: Tôi bắt đầu hiểu ngài. Khát khao hạnh phúc và giảm thiểu đau khổ là động lực, nhưng để đạt được điều đó, ta cần phải làm cho mô
hình nội tại của mình phù hợp với các điều kiện thực tế của thế giới. Theo đó, chúng ta sẽ có thể xác định một số quan điểm và cách suy
nghĩ sai lầm này.
Matthieu: Loại bỏ quan điểm sai lầm là một trong những mục tiêu chính của con đường Phật giáo.

—Trích sách “Vượt qua cái tôi – Đối thoại giữa nhà sư và nhà khoa học” – tác giả Matthieu Ricard và Wolf Singer do Thái Hà Books xuất bản.

Nha Nha tổng hợp

Tin liên quan

Xử lý nỗi sợ văn miêu tả cho bé cấp 1 với

Xử lý nỗi sợ văn miêu tả cho bé cấp 1 với "10 ngày ngắm thế giới của Mắt Nhắm Tịt"

Thái Hà Books
Th 3 30/07/2024

Con không thích học tiếng ViệtCon ghét Tập làm vănĐừng có bắt con viết văn miêu tảÀ hay là mở văn mẫu chép theo nha!Ai đang... Đọc tiếp

CÁC GIẢI PHÁP RÚT RA TỪ NGŨ GIỚI CHO CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

CÁC GIẢI PHÁP RÚT RA TỪ NGŨ GIỚI CHO CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

Thái Hà Books
Th 3 30/07/2024

Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam-Ngũ giới rất gần với khái niệm về quyền con người. Năm nguyên tắc này là sự tôn trọng chung/phổ quát... Đọc tiếp

Như Lai “vẫn là con người cũ”

Như Lai “vẫn là con người cũ”

Thái Hà Books
Th 3 30/07/2024

Báo Giác Ngộ-Trong đoàn rước chào đón Thế Tôn lần đầu trở về thăm lại Kapilavatu (Ca-tỳ-la-vệ) đầy đủ cả hoàng tộc, triều thần và dân... Đọc tiếp

Nội dung bài viết